Psychisch - dus eigen schuld?

Met enige regelmaat zie ik, dat als de suggestie gewekt wordt dat een lichamelijk probleem een psychische oorzaak zou kunnen hebben, mensen defensief reageren. Ik suggereerde iemand die een onverklaarbare pijn in haar been had eens, om te gaan voelen wat daar precies aan de hand was en dat dat voelen tot een verwerking zou kunnen leiden. De reactie "Oh, dus je wilt zeggen dat het mijn eigen schuld is, die pijn?" stelde me teleur. Helaas was het niet de eerste keer dat ik zo'n defensieve reactie zag.

Zelf ben ik veel bezig geweest met de psychische oorzaken van de lage rugpijn die mij jarenlang plaagde. Ik heb veel verschillende gevoelens die daarmee te maken hadden verwerkt. Inmiddels heb ik er al zo lang geen last meer van gehad, dat ik met zekerheid kan zeggen dat bij mij de oorzaken van die pijn hoofdzakelijk psychisch waren. (Overigens heb ik naderhand ook andere gevoelens verwerkt dan die ik in het eerder gelinkte artikel beschreef.) Het waren deze eigen ervaringen met lage rugpijn die mij ertoe brachten de vrouw met de pijn in haar been voor te stellen te gaan voelen wat er aan de hand was.

Zo'n zelfde defensieve reactie las ik in een column van Ionica Smeets. Zij schrijft over langdurige klachten na corona en zegt dan:

Te vaak zijn onbegrepen verschijnselen afgedaan als iets psychisch. Misschien doordat het voor sommige artsen makkelijker is om te doen alsof het aan de patiënten ligt, dan om toe te geven dat ze zelf iets niet begrijpen.

Wat zij hier impliciet en expliciet zegt, zijn een aantal dingen waarvan ik vermoed dat wel meer mensen die denken:

Als een arts zegt dat een lichamelijke klacht een psychische oorzaak heeft, geeft deze de patiënt de schuld, het zou dan aan de patiënt zelf liggen.
Als een arts zegt dat een verschijnsel een psychische achtergrond heeft dan gaat het in feite om een onbegrepen iets en is het alleen maar een excuus, want het is niet werkelijk psychisch. Lichamelijke klachten hebben geen psyschische oorzaken.
Een arts die zegt dat iets een psychische achtergrond heeft wil niet toegeven dat het in feite haar of zijn begrip te boven gaat, en dat is verwijtbaar.
Iets met een psychische achtergrond is niet te behandelen, de patiënt wordt met zijn of haar hulpvraag afgewezen.

"Eigen schuld, dikke bult"

De reden dat ik zulke reacties als defensief zie, is dat het gaat om schuld, om "eigen schuld, dikke bult". Men voelt zich beschuldigd als gezegd wordt dat een bepaalde klacht een psychische achtergrond heeft. Zo'n gevoelde beschuldiging voelt dan als niet terecht en kwetsend. Men wordt kwaad en verdedigt zich door de beschuldiging te ontkennen. De ontkenning neemt de vorm aan van het idee dat het dus niet psychisch is. Echter, hiermee wordt de baby dan met het badwater weggegooid, want het is, in feite, niet werkelijk een beschuldiging en de klacht kan wel degelijk echt een psychische oorzaak of achtergrond hebben.

Als iets psychisch is, is dat vaak net zo min een geval van eigen schuld als wanneer iemand een genetische afwijking heeft die een vervelende ziekte veroorzaakt. Mensen hebben feitelijk niet zo heel veel invloed op hun gevoelsprocessen. In het bijzonder niet in hun kinderjaren, wanneer de kernen voor de meeste in de psyche gebaseerde problemen zich vormen. Kinderen hebben nu eenmaal per definitie onvolgroeide hersenen en zullen dus niet de meest volmaakte gevoelens ontwikkelen. Ook krijgen kinderen niet altijd de meest volmaakte opvoeding en is de maatschappij niet werkelijk gericht op een volmaakte emotionele ontwikkeling van mensen. To say the least.

In de kindertijd ontstane gevoelspatronen gaan niet vanzelf weg, die blijven invloed hebben. Iedereen kan dus wat minder volmaakte gevoelsprocessen hebben. Om verschillende redenen kunnen daarop lichamelijke reacties ontstaan, die problematische vormen aannemen.

Is het zowiezo al niet terecht om bij psychische achtergronden schuld te veronderstellen, voor sommigen is het wel erg duidelijk dat dit niet het geval is. Mensen die als kind geweld of seksueel misbruik hebben ondervonden, hebben in hun volwassen leven vaak allerlei psychische en lichamelijke problemen. Lichamelijke pijn, bijvoorbeeld, kan dan veel meer angst met zich meebrengen als bij iemand die als kind voornamelijk liefdevol behandeld is. Dit kan vervolgens allerlei problemen met pijnen veroorzaken. Iemand kan bijvoorbeeld ook "onverklaarbare" problemen met vermoeidheid ontwikkelen. De schuld ligt hier dan toch bij degenen die het kind misbruikt hebben.

Iets kan dus wel voelen als een onterechte beschuldiging, maar toch op een werkelijk iets wijzen. Zelf zie ik psychische issues niet als iets wat verwijtbaar is.

"Lichamelijke klachten hebben geen psychische oorzaken"

Het is erg jammer dat sommigen denken dat lichamelijke problemen geen psychische oorzaken kunnen hebben. Vanuit mijn jarenlange dagelijkse ervaring met het verwerken van mijn eigen gevoelens heb ik dit zodanig veel bij mijzelf gezien, dat ik denk dat dat in het algemeen in feite veel vaker het geval is dan gedacht wordt. In een toekomstige publicatie wil ik daar dieper op in gaan, met specifieke mechanismen en manieren om de gevoelens te verwerken.

Het grote probleem bij het onderzoeken of verwerken van gevoelens is dat verreweg de meeste mensen in hun leven zodanig veel gekwetst zijn, op allerlei verschillende manieren, dat het moeilijk is om gevoelens ongefilterd toe te laten en te voelen. De grote hoeveelheid oordelen, bijvoorbeeld, waar mensen elkaar mee confronteren, gecombineerd met allerlei vormen en mates van verbale agressie (of anderszins) zorgt ervoor dat mensen veel angst voor gekwetsheid ontwikkelen. In het algemeen kunnen mensen daardoor niet zo goed bij hun gevoel, en al helemaal niet bij de onderliggende gevoelens uit hun kindertijd die hun gedrag en gevoel voor een groot deel sturen. Het is, bij wijze van spreken, makkelijker om onderzoek te doen naar de werking van de hersenen, dan naar wat er, onder de oppervlakte, aan gevoelens in iemand omgaat. Sommigen hebben het liever over het "beloningscentrum" dat wordt aangesproken, dan over dat iets bevredigend voelt, of over een "gelukshormoon" dat in de hersenen vrijkomt, dan over een gevoel van blijdschap.

Overigens is er een naam voor lichamelijke klachten met psychische oorzaak: deze heten "psychosomatisch". Voor zover mij bekend, wordt hier onderzoek naar gedaan en zijn er allerlei verbanden bekend.

"Arts wil gebrek aan begrip niet toegeven"

De opmerking dat artsen gebrek aan begrip niet zouden willen toegeven, als ze zeggen dat een klacht een psychische oorzaak heeft, is een beschuldiging. Deze beschuldiging zal een reactie zijn op de gevoelde beschuldiging waar ik het eerder over had. Wanneer mensen zich onterecht beschuldigd voelen zijn ze nogal eens geneigd om in hun kwaadheid degene door wie ze zich beschuldigd voelen te gaan beschuldigen.

Zelf heb ik nooit de indruk gehad dat een arts naar mij toe iets beweerde, alleen omdat deze zelf niet begreep wat er aan de hand was. Ik vind het ook wat vergezocht, om te veronderstellen dat een arts naar het argument van "het is psychisch" zou grijpen, om eigen onvermogen te verdoezelen. Vanuit mijn eigen ervaring weet ik ook met zekerheid dat lichamelijke klachten psychische oorzaken kunnen hebben.

De arts zal wellicht niet direct aan kunnen geven wat dan precies die psychische oorzaak is. Dat is iets waar dan nader onderzoek naar nodig zou zijn.

"Lichamelijke klachten met psychische achtergrond zijn niet te behandelen"

Als de oorzaak van een lichamelijk klacht "psychisch" en "eigen schuld" zou zijn, dan kan het erop lijken dat deze niet te behandelen zou zijn. Er op een verwijtende manier naar kijken leidt dan tot gedachten als "je doet het zelf, zoek het zelf dus maar uit". Men voelt zich dan met de hulpvraag in de steek gelaten en vernederd met dat idee van eigen schuld. De dokter kan het niet behandelen, maar hoe je dat zelf dan zou moeten aanpakken is volstrekt onduidelijk. En mensen willen de optie van psychotherapie nogal eens niet, want ze "zijn toch niet gek?"

Mijn indruk is dat er ook grenzen zijn aan wat medische professionals kunnen bereiken bij psychosomatische klachten. Je komt al gauw bij psychotherapie of psychiatrie uit, met EMDR indien nodig, maar dat is lang niet altijd effectief. Er is het probleem om zich al of niet tegenover zo'n therapeut te openen. Er is al of niet een klik, die toch wel veel invloed heeft. En je kunt je afvragen of de vorm van eenmaal per week een gesprek van 3 kwartier of een uur wel zo'n goede vorm is. Als iemand de vaardigheden heeft om zonder hulp gevoelens te verwerken, kan die dat doen wanneer de problematische gevoelens opkomen, in plaats van te moeten wachten tot de volgende sessie.

Daarom geloof ik meer in een Mindfulness-achtige benadering, zoals ik die zelf al vele jaren gebruik. Behalve mijn ervaring met mijn terugkomende lage rugpijn, heb ik de afgelopen driekwart jaar ook met succes aan andere lichamelijke problemen gewerkt. Maar daarover op een ander moment meer.

0 reactie(s)

Meer artikelen

< Vernieuwing na de Diamond Approach – Lichamelijke gezondheid door verwerken van gevoelens >

Onder het bewuste